Klasztory... w Bizancjum

Charakter pustelniczy klasztorów wschodnich

Studion, ruiny

Klasztory wschodnie – w przeciwieństwie do zachodnich – miały charakter wybitnie pustelniczy, kontemplacyjny, ascetyczny. Zakładane w górach i w miejscach niedostępnych były wyrazem protestu wobec świata i ucieczki od niego. Jednakże liczebność tych środowisk i ich zdecydowana postawa były czynnikiem nadającym styl całemu życiu w Bizancjum. W IV wieku Bazyli Wielki (330–379) utworzył regułę zakonną bazylianów. 


Prawie wszyscy wybitni pisarze i uczeni bizantyjscy byli mnichami lub przynajmniej część życia spędzali w klasztorach. Toteż klasztory stały się, obok dworu cesarskiego i szkół, głównymi ośrodkami produkcji książki. Szczególnie wsławiły się te położone na półwyspie Synaj oraz grupa 20 klasztorów leżących w niedostępnych górach półwyspu Athos nad Morzem Egejskim, gdzie powstało około 13 tysięcy rękopisów. Wybitne miejsce w tej akcji zajmował klasztor Studion, założony w 463 roku przez konsula Flawiusza Studiusa w Konstantynopolu. 

Teodor Studyta

Teodor Studyta, mozaika z XI wieku

Pod rządami Teodora Studyty (759-826), utalentowanego poety i pisarza, twórcy pieśni religijnych i świeckich, klasztor stał się modelem wschodniego monastycyzmu. Opat Teodor, który opisał wierszem klasztorne życie i obyczaje, walczył o wyższy poziom kulturalnego życia mnichów, zreformował regułę bazyliańską oraz ze swego klasztoru uczynił ośrodek pracy pisarskiej i umysłowej – założył scriptorium i sformułował przepisy dotyczące urządzenia oraz prowadzenia pracowni przepisywania rękopisów, np. były przewidziane kary za złe i brzydkie pismo, za niedokładność w trzymaniu się linii, za błędy w kopiowaniu, za nieodpowiednie wypożyczanie książek, a także za inne uchybienia w pracy bibliotekarskiej. 

Klasztor Studion wytworzył pewną szkołę pisarską, która obowiązywała i inne klasztory bazyliańskie. Wraz ze schyłkiem imperium bizantyjskiego klasztor zaczął podupadać.