sobota, 28 lutego 2015

Mapa z Madaby... kartografia czy sztuka?


Mapa z Madaby jest najstarszą znaną mozaikową mapą w historii sztuki. To mapa Palestyny i Dolnego Egiptu znajdująca się na posadzce greckokatolickiej bazyliki św. Jerzego w mieście Madaba w Jordanii. Mozaika ta powstała między rokiem 542 a 570. W tym czasie Madaba była stolicą biskupa. Pierwotny rozmiar mapy, odkrytej w 1884 roku, szacowany jest na 6 m szerokości i od 15 do nawet 25 metrów długości. Do ułożenia mozaiki zużyto ponad 2 miliony kostek (tesser). Zachowany fragment mapy ma wymiary 5 m x 16 m i przedstawia obszar od Libanu na północy do Delty Nilu na południu oraz od wybrzeży Morza Śródziemnego na zachodzie do Pustyni Arabskiej na wschodzie Jordanii. 

Fragment mapy z Jerozolimą
Największym jej centralnym elementem jest szczegółowy plan Jerozolimy. Anonimowy autor dokładnie przedstawił poszczególne budowle Starego Miasta: Bramy  Damasceńską, Lwów, Syjońską i Złotą – oraz niektóre budowle, na przykład Bazylikę Grobu Bożego czy Cytadelę Dawida. Pośród wielu innych  przedstawień znajdujemy na mapie Morze Martwe i mosty łączące brzegi Jordanu, ryby w rzece i lwa polującego na gazele na stepach Moabu, a także miasta, na przykład otoczone palmami Jerycho czy święte miejsca chrześcijan, takie jak Betlejem. Wszystkie obiekty przedstawione na mapie opisane są w języku greckim. W czasie panowania Umajjadów w VIII wieku z mozaiki zostały usunięte wizerunki postaci ludzkich. Mapę z Madaby w latach 1965-1966 odrestaurowali i opisali archeolodzy niemieccy.

wtorek, 24 lutego 2015

Wikingowie... ich długie łodzie smukłe i szybkie


Knarr


Wikingowie wyruszali nie tylko na wyprawy łupieżcze, ale również handlowe i kolonizacyjne. Ich statki należały do najwspanialszych jednostek budowanych na czas wojny i podróży handlowych. Statki towarowe wikingów – knarry – były jednostkami krótkimi, głębokimi i względnie szerokimi. Stosunek ich długości do szerokości wynosił 4 : 1, gdy tymczasem dla długich łodzi proporcja ta wynosiła 7 : 1. Dodatkowa przestrzeń na śródokręciu knarr  zapewniała miejsce dla centralnie położonego luku towarowego. Po obu jego stronach znajdowało się kilka otworów na wiosła. W przeciwieństwie do długich łodzi knarry były zasadniczo żaglowcami o stałych masztach. Z wioseł korzystano wówczas, kiedy statek unieruchomiony był brakiem wiatru bądź  manewrował w pobliżu brzegu. W przeciwieństwie do knarr maszty długich łodzi dawały się łatwo opuszczać dla zmniejszenia oporu wiatru i poprawienia stabilności podczas wiosłowania, ale też i po to, aby statek nie był widoczny przed rozpoczęciem ataku z zaskoczenia. Na otwartym morzu żagiel stanowił normalny napęd statku, lecz na rzekach lub wodach przybrzeżnych łodzie poruszały się dzięki wiosłowaniu. Połączenie żagla i wioseł stanowiło tajemnicę sukcesu długich łodzi. 

Skandynawscy budowniczowie opanowali sztukę wyposażania statku w wysoki maszt i mocną stępkę, którą wycinano z pojedynczego pnia drzewa liściastego, podczas gdy żebra budowano z gałęzi mających naturalny kształt odpowiadający wymaganej krzywiźnie konstrukcji. Pasy poszycia dzielono na cienkie plastry, aby zapewnić im maksymalną elastyczność. Chodziło o osiągnięcie giętkości i lekkości, ponieważ kadłub miał nieść statek po falach, a nie zmagać się z nimi. Wikingowie na zbudowanie dużego okrętu wojennego potrzebowali drewna z około 12 dębów. Na północy Skandynawii, w niektórych przypadkach, do budowania statków wykorzystywano drewno sosnowe. W rezultacie powstawał statek o niezwykłej sile i żeglowności. Długie łodzie wikingów mogły osiągnąć prędkość ponad 18,5 km/h, czyli 10 węzłów. W ciągu doby potrafiły przepłynąć nawet ponad 200 km. Połączenie wioseł i żagla zapewniało im niezwykłą łatwość manewrowania, dzięki której łodzie nadawały się zarówno do dalekich wypraw w górę rzek, jak i do podróży morskich.

piątek, 20 lutego 2015

Rytualne naczynia Egipcjan... urny kanopskie


Urny kanopskie to rytualne naczynia zawierające organy wewnętrzne usunięte z ciała zmarłego podczas mumifikacji. Ich nazwa pochodzi od miasta Kanopos w Delcie Nilu, w pobliżu którego po raz pierwszy je odkryto. Urny takie, zwane również kanopami, wytwarzano zazwyczaj z kalcytu (alabastru), czasami z wapienia lub drewna, zdarzały się również ceramiczne i  fajansowe. W komorze grobowej w pobliżu trumny umieszczano zawsze cztery takie urny. 


Gliniane kanopy z płaskimi pokrywami znano już w okresie Starego Państwa. W Średnim Państwie zaczęto je ozdabiać głowami ludzkimi. Natomiast w latach 1320–1085 p.n.e., czyli w epoce panowania władców XIX i XX dynastii Ramessydów, zdobiono je głowami czterech Synów Horusa: Imseta – ludzką, Hapiego – pawiana, Duamutefa – szakala i Kebehsenufa głową sokoła. Kanopy umieszczano w specjalnej skrzyni, na ścianach której rzeźbiono wizerunki bogiń opiekuńczych. Poszczególne urny, zawierające konkretne organy, opatrzone były świętym tekstem, który oddawał je pod opiekę konkretnej bogini: Izydy strzegącej wątroby, Neftydy – płuc, Nait – żołądka oraz Selkis – chroniącej jelita. 

wtorek, 17 lutego 2015

Korony królewskie... faraonów


Maska Tutanchamona 
z ureuszem
Pszent
Egipskie wizerunki królewskie często zawierają emblematy władzy faraona – regalia w postaci pastorału i cepa, berła i maczugi oraz wiele rodzajów królewskich ubiorów. Królów przedstawiano najczęściej w jednej z kilku możliwych koron, ozdobionej przeważnie ureuszem, czyli świętym wężem nad czołem władcy. Sylwetka atakującej kobry z głową sępa była symbolem władzy boskiej i królewskiej. Biała korona (hedżet) symbolizowała kontrolę faraona nad Górnym Egiptem, a czerwona (deszret) – nad Dolnym. Symbolem zjednoczonego państwa były połączone korony: biała w czerwonej (pszent) reprezentując „Dwa kraje”  Górny i Dolny  Egipt. 

Chepresz
Atef
Przy niektórych obrzędach, szczególnie podczas religijnych rytuałów, król nosił mającą związek z bogiem Ozyrysem szpiczastą koronę atef. To białe przybranie głowy ozdobione było piórami strusia. Natomiast faraonowie z XVIII dynastii, podczas bitew oraz przy ceremonialnych okazjach, często nosili niebieską koronę (chepresz) związaną z bogiem słońca. Wśród królewskich ubiorów faraonów popularna była tkanina w niebieskie i żółte pasy (nemes) – taką kolorystykę przedstawiono na masce grobowej Tutanchamona.