Zabytki piśmiennictwa słowiańskiego... cyrylica

Rękopiśmienne księgi słowiańskie

Pierwsze rękopiśmienne księgi słowiańskie pisane były głagolicą. Później powstał drugi alfabet słowiański – cyrylica. Został on stworzony w Bułgarii przez uczniów Cyryla i Metodego. Za podstawę wzięto nieznacznie zmienioną grecką majuskułę. Najstarsze datowane teksty cyrylickie pochodzą z 943 roku – napis znaleziony w rumuńskiej Dobrudży, a z roku 993 pochodzi napis na płycie grobowej członków rodu bułgarskiego cara Samuela. 

Cyrylica 

Karta z Księgi Sawy

Cyrylica jako pismo prostsze i bardziej czytelne zyskała wkrótce przewagę na wschodzie Europy – na Rusi, w Bułgarii i w Serbii. W prowincjach zachodnich nad Adriatykiem – u Słoweńców i Chorwatów – utrzymała się głagolica, ale tylko w piśmiennictwie kościelnym. Książki świeckie w późniejszych wiekach pisano tam i drukowano pismem łacińskim. Cyryl i Metody sporządzili rękopisy słowiańskie w takim języku, jakim mówiono wówczas w okolicach Salonik. Był to dialekt bułgarski przedstawiający w IX wieku typ języka zbliżony do prasłowiańskiego, który był zrozumiały w całej ówczesnej Słowiańszczyźnie. Z upływem lat mnożyły się odpisy tych ksiąg, dokonywane w różnych krajach Słowiańszczyzny na potrzeby miejscowe i wtedy przedostawały się do nich właściwości mowy poszczególnych narzeczy słowiańskich. Powstawały więc zabytki o wyraźnym zabarwieniu lokalnym, czyli w tzw. redakcji ruskiej, bułgarskiej, serbskiej, słoweńskiej itp. Dzieła te zachowały charakter archaiczny, język tych nowszych ksiąg zwany cerkiewno-słowiańskim stał się językiem literackim i urzędowym Słowian południowych i wschodnich. Odgrywał tam taką rolę jak łacina na Zachodzie. Z zabytków cyrylickich możemy wymienić Księgę Sawy – zawierający ewangeliarz spisany w języku staro-cerkiewno-słowiańskim, nazwany tak od przepisywacza, popa Sawy, który podpisał się jako autor na 49 stronie rękopisu. Manuskrypt, który został odnaleziony w 1866 roku w Monasterze Seredkinskim koło Pskowa, jest niekompletny. Do czasów współczesnych zachowało się z niego 129 kart. 

Ewangeliarz Ostromira

Karta z Ewangeliarza Ostromira

Najstarszym z cerkiewno-słowiańskich zabytków redakcji ruskiej jest Ewangeliarz Ostromira napisany w latach 1056–1057. Na ostatniej stronie skryba diakon Grigorij zaznaczył czas pracy nad manuskryptem – od 21 października 1056 do 12 maja 1057 roku. Ewangeliarz spisany na wysokiej jakości pergaminie ozdobnym pismem w języku staro-cerkiewno-słowiańskim, zawierający fragmenty Ewangelii na wszystkie dni roku liturgicznego, powstał na zamówienie namiestnika cesarskiego Ostromira w Nowogrodzie. Jest to pierwsza rękopiśmienna książka rosyjska. 

Słowo o wyprawie Igora

Z innych wczesnych zabytków należy wymienić epos Słowo o wyprawie Igora z XII wieku, opisujący wyprawę księcia Igora Świętosławowicza przeciw Połowcom w latach 1185–1187. Utwór zachował się w XVI wiecznym rękopisie. 

W Bibliotece Sałtykowa Szczedrina w Petersburgu znajduje się inny cenny zabytek kronikarstwa ruskiego pochodzący z XIV wieku Lawrent'ewskaja letopis'. Warto wymienić również z cyrylickich zabytków redakcji południowosłowiańskiej bułgarskie psałterze: Apostoł diaka Nikolica z końca XIV stulecia i serbską Tetraewangelię z przełomu wieków XIII i XIV. Od XIV stulecia liczba słowiańskich rękopisów w językach rodzimych powiększała się bardzo szybko.