Filozof na tronie... Marek Aureliusz

Marek Aureliusz

Marcus Aurelius Antoninus urodził się w Rzymie 26 kwietnia 121 roku w rodzinie zamożnych patrycjuszy. Był synem Anniusza Werusa wychowanym pod opieką cesarza Hadriana. Otrzymał bardzo staranne wykształcenie. W roku 138 został adoptowany przez Antoninusa Piusa, którego córkę, Faustynę Młodszą poślubił w 145 roku. W roku 161 został cesarzem. Państwu rzymskiemu za jego rządów zagrażali Partowie, a przede wszystkim plemiona germańskie i sarmackie, które zajęły prowincje bałkańskie, wtargnęły do Galii Przedalpejskiej i oblegały Akwileę. Pomimo pacyfistycznych przekonań cesarz-filozof zmuszony był podjąć działania wojenne: w latach 162 – 166 prowadził wojnę z Partami, walczył z Kwadami i Markomanami w latach 166 – 168 oraz 170 – 174 z Jazygami. Większa część rządów Marka Aureliusza upłynęła na wojnach. Aureli zmarł 17 marca 180 roku w Vindobonie (obecnie Wiedeń), w czasie przygotowań do kolejnej wyprawy przeciw Markomanom. Kasjusz Dion – jeden z biografów Aurelego twierdzi, że Marka zamordowali lekarze na polecenie Kommodusa. Ponoć cesarz, świadom, że ginie z woli syna, dla uniknięcia walk wewnętrznych, miał w ostatnich słowach oddalić od Kommodusa podejrzenie zbrodni ojcobójstwa. Mimo, iż w czasie jego rządów Cesarstwo gnębiły wojny, zarazy i klęski żywiołowe, filozof na tronie u potomnych zyskał opinię władcy bardzo mądrego i sprawiedliwego. Rozmyślania spisywał już jako cesarz, w wieku pięćdziesięciu trzech lub czterech lat, a więc według przekonania starożytnych Rzymian, w starości. Początkowo traktował tekst jako zapis wydarzeń, ale potem rozszerzył go o przemyślenia i odczucia osobiste. 

Do siebie samego

Tytuł dzieła Do siebie samego najlepiej świadczy o ostatecznej koncepcji dzieła. W tradycji polskiej utwór przyjął się jednak pod tytułem Rozmyślania. Marek Aureli był jednym z tych nielicznych władców wielkich imperiów, których władza nie zdemoralizowała. Jako cesarz – głowa i obrońca państwa, gwarant stanu jego posiadania – musiał odbywać wyprawy wojenne, ujarzmiać barbarzyńców, lecz jego działaniom trudno przypisać myśl Tacyta: Rzymianie grabież, mordy, porywanie ludzi nazywają fałszywym mianem panowania, a skoro pustynią uczynią – pokojem. Ekspedycjom wojskowym Marka towarzyszyły próby romanizacji podbitych ludów, nadawanie nawet przywilejów – od zwalniania z podatków do przyznawania obywatelstwa rzymskiego. Marek nie zbudował systemu filozoficznego, był wiernym uczniem stoików, swoje rozważania ograniczył do zagadnień etycznych, a jednak wywarł ogromny wpływ na filozofię i literaturę europejską.