Biblioteka w Pergamonie... wybitny ośrodek nauki i sztuki

Ruiny Biblioteki Pergameńskiej

W III wieku p.n.e. w Azji Mniejszej powstało królestwo Pergamonu. Dzięki jego władcom szybko osiągnęło wysoki poziom kulturalny. Pergamon był drugim po Aleksandrii konkurującym z nią ośrodkiem nauki, kultury i sztuki. Utworzona biblioteka stała się jego wpisanym trwale symbolem. Attalos I (241-197 roku p.n.e.), ówczesny władca Pergamonu, założył tę bibliotekę jako zaplecze działalności uczonych, którymi się otaczał. Gmach biblioteki wybudował jego syn Eumenes II (197 - 159 roku p.n.e.). W roku 1878 Karol Human rozpoczął wykopaliska, które pokazały, jak niewiele pozostało z tak potężnej budowli. Od północy biblioteka sąsiadowała kolumnowym portykiem ze świątynią bogini Ateny Polias. Składały się na nią cztery duże pomieszczenia, których przeznaczenie do dzisiaj jest sprawą sporną.  Najbardziej prawdopodobnym jest, że największe z nich – o rozmiarach około 16 m x 13,5 m – było salą reprezentacyjną, w której odbywały się posiedzenia naukowe. Trzy mniejsze natomiast, w których umieszczono drewniane regały, służyły jako magazyny na książki. To stąd czytelnik mógł wyjść ze zwojem w ręku do wspomnianego portyku, by na świeżym powietrzu zapoznawać się z jego treścią. 

Pergamon był poważnym ośrodkiem naukowym, w którym powstały pierwsze traktaty o organizacji bibliotek i katalogowaniu woluminów. Spisał je gramatyk Artemon z Kassandrei (I wiek p.n.e.). Jego pracę kontynuował Herennios z Bizancjum poświęcając temu tematowi 12 ksiąg. Królowie Pergamonu nie szczędzili środków, by ten instytut badawczy wyróżniał się w ówczesnym świecie. Na swój dwór ściągali uczonych z Aleksandrii, np. matematyka Apolloniosa z Perge czy Apollodora z Aten. Eumenes II próbował nawet przekupić Arystofanesa, którego Ptolemeusz V Epifanes wolał dla pewności zamknąć na jakiś czas w więzieniu, by uniemożliwić mu wyjazd do Pergamonu. (A. Świderkówna i M. Nowicka, Książka się rozwija). 

Władcy Pergamonu dbali, by ich księgozbiór stale się powiększał. Zadaniem królewskich agentów było wyszukiwanie nieznanych pism wybitnych twórców, które mogłyby wzbogacić bibliotekę pergameńską kosztem aleksandryjskiej. Efektem rywalizacji obu ośrodków był znaczny wzrost cen starych rękopisów. Pergamon musiał posiadać własne skryptoria, w których powielano zdobyte teksty. Z tego rodzaju działalnością wiązał się znaczny wzrost zapotrzebowania na pergamin oraz zmiany technologii jego produkcji. Dzięki takiej aktywności biblioteka zgromadziła około 200 000 woluminów. Prawdopodobnie tyle zabrał z niej Marek Antoniusz ofiarowując je Kleopatrze, jako zadośćuczynienie za zniszczenie w 47 roku p.n.e. przez Rzymian Biblioteki Aleksandryjskiej. Istnieją źródła, które twierdzą, że pomimo takiego rozboju Biblioteka Pergameńska działała jeszcze w II wieku n.e.