Demokryt z Abdery... śmiejący się filozof

W bajce Demokryt i Abderyci francuski bajkopisarz Lafontaine trawestuje autentyczny list, wysłany do lekarza greckiego Hippokratesa przez mieszkańców Abdery z prośbą, aby uleczył ich ziomka – wariata. Oszalał ziomek nasz... Ciągle tylko czyta, czyta, I to zepsuło rozum... Demokryta. Demokryt (około 460 – 370 r. p.n.e.) urodził się i zmarł w mieście Abdera położonym na północnym wybrzeżu Morza Egejskiego. Pochodził z bardzo zamożnej rodziny kupieckiej. Był człowiekiem niezwykle pogodnym. W młodym wieku odziedziczył znaczny majątek, który wydał na liczne podróże. Przewędrował niemal całą Azję Mniejszą, Mezopotamię, Persję, dotarł nawet do Indii. Przez pięć lat przebywał w Egipcie. Dłuższy czas spędził w Atenach, gdzie słuchał wykładów Anaksagorasa. Odwiedził także kolonie greckie rozrzucone na wybrzeżu i wyspach Morza Śródziemnego. Przewędrowałem większą połać Ziemi niż ktokolwiek z moich współczesnych, zwiedziłem najwięcej stron świata, badałem najróżniejsze klimaty, okolice najdziwniejsze i słuchałem największej liczby ludzi. Demokryt pogłębiał wiedzę z zakresu matematyki, nauk przyrodniczych i był jednym z najbardziej wszechstronnych uczonych greckich. Z powodu swojego usposobienia otrzymał przydomek śmiejącego się filozofa. Stworzył jedną z najbardziej rewolucyjnych teorii starożytności. Do jego czasów żaden z greckich filozofów nie pokusił się o wyjaśnienie, co to jest Droga Mleczna. Jako pierwszy nauczał, że jest ona zbiorowiskiem gwiazd tak blisko siebie położonych, iż nie można ich rozróżnić. Dopiero w XVIII wieku angielski astronom William Herschel potwierdził słuszność przypuszczeń śmiejącego się filozofa. 

Największym osiągnięciem Demokryta było stworzenie atomistycznej teorii materii. Twierdził, że wszystko zbudowane być musi z małych, niewidocznych cząsteczek, z których każda jest wieczna i niezmienna. Te najmniejsze cząsteczki nazwał atomami (z jęz. greckiego atom – niepodzielny). Wśród wielu anegdot, które opowiadają o starożytnych filozofach, jest i ta – o jabłku. Według niej, pewnego dnia Demokryt siedział nad brzegiem morza, trzymał w dłoni jabłko i tak rozmyślał: jeżeli to jabłko przetnę na połowę, otrzymam połówkę jabłka. Jeżeli następnie tę połówkę przetnę na dwie części, otrzymam ćwiartkę jabłka. Jeżeli w ten sposób będę dalej dokonywał takiego dzielenia, to czy zawsze pozostanie mi w ręce ósma, szesnasta, trzydziesta druga itd. część jabłka, czy też nastąpi taki moment, że dzielenie doprowadzi do tego, iż pozostała w wyniku dzielenia część już nie będzie miała własności jabłka? Demokryt uważał, że elementów, z których wszystko jest zbudowane, nie można dzielić bez końca na coraz to mniejsze cząstki. Gdyby tak było, nie mogłyby służyć one jako "cegiełki". Gdyby atomy dały się dzielić na coraz mniejsze elementy, to cała przyroda wraz z upływem czasu przybrałaby postać płynną i stawałaby się jakby coraz rzadszą zupą. Atomy, z których zbudowana jest przyroda, muszą być wieczne. Nic przecież nie może powstać z tego, czego nie ma. W przyrodzie znajduje się nieskończenie wiele atomów, które różnią się  między sobą. Niektóre są okrągłe i gładkie, inne chropowate, o nieregularnym kształcie i właśnie dlatego mogą łączyć się w rozmaite ciała. Demokryt nie zakładał istnienia żadnej siły, która by ingerowała w procesy zachodzące w przyrodzie. Nie wierzył w istnienie niczego innego poza światem materialnym. Był przekonany, że w naturze wszystko odbywa się mechanicznie, nie znaczy to jednak, że wszystko w niej dzieje się przypadkowo. Demokryt był zdania, że za wszystkim, co się dzieje, kryje się jakaś naturalna przyczyna, która tkwi w samych rzeczach. Do historii przeszło jego powiedzenie, że wolałby odkryć jakieś prawo, które rządzi przyrodą, niż zostać królem Persji.