Vivarium... pierwowzór klasztornych skryptoriów i szkół

Minuskuła karolińska

W skryptoriach klasztornych powstawały szkoły kaligraficzne wytwarzające swoiste typy i formy pisma. Największe znaczenie miały one we wczesnym średniowieczu, gdy nie rozpowszechniona jeszcze znajomość pisma oraz rzadkie kontakty między poszczególnymi ośrodkami produkującymi książki sprzyjały rozwijaniu się w nich specyficznych form i zwyczajów pisarskich. W miarę coraz szerszego przyjmowania się powszechnych typów pisma, takich jak minuskuła karolińska oraz w miarę rozpowszechniania się znajomości sztuki pisarskiej, szkoły kaligraficzne stopniowo zatraciły swój charakter i znaczenie. 

Klasztor Vivarium

Najdawniejsze takie szkoły powstały na terenie Włoch i Francji. Jedna z nich działała w klasztorze Vivarium założonym przez Kasjodora ok. roku 540 w pobliżu Squillace w Kalabrii, lecz dokładna jego lokalizacja nie jest znana. Wiadomo, że klasztor był ośrodkiem, który mieścił bibliotekę i skryptorium oraz correctorium, w którym poprawiano zebrane kodeksy. W Vivarium istniał także dział tłumaczy, w którym tłumaczono dzieła z coraz mniej znanej greki na łacinę. W bibliotece gromadzono dzieła, zarówno pogańskie, jak i chrześcijańskie, a w skryptorium kopiowano najwybitniejsze dzieła starożytności. Po śmierci Kasjodora w 580 roku ośrodek w Vivarium upadł i niestety, cały jego dorobek pisarski uległ rozproszeniu. 

Szkoła kaligraficzna na Monte Cassino

Vivarium na ilustracji
z kodeksu z VIII wieku

W VIII wieku rozwinęła się szkoła kaligraficzna na Monte Cassino, gdzie powstało pismo benewenckie oparte na rzymskiej kursywie. Przez długi czas południowe Włochy były pod jego wpływem. Po okresie upadku – przyczyną było zburzenie klasztoru przez Saracenów w roku 883 – doszła ponownie do rozkwitu w wieku XI. Jej wpływy były na tyle silne, że klasztor Monte Cassino posiadał liczne filie nie tylko we Włoszech, ale nawet w Dalmacji.