Biblioteka Assurbanipala... ksiąg glinianych

W świecie starożytnym, w dorzeczu Eufratu i Tygrysu, rozwijała się równolegle do egipskiej cywilizacja Mezopotamii. Dawni jej mieszkańcy Sumerowie, wynaleźli pismo klinowe. Dla ludów starożytnego Wschodu pismo klinowe odgrywało rolę swojego rodzaju języka międzynarodowego, gdyż posługiwały się nim różne ludy. Z tego rodzaju pisma korzystali Hetyci, Elamici i inni. Po podbiciu Mezopotamii w II wieku p.n.e. pismo klinowe przejęli Babilończycy, a tabliczki gliniane były podstawowym materiałem pisarskim. Kształt pisma był charakterystyczny.

Był to rezultat żłobienia w tabliczkach z miękkiej gliny rylcem wykonanym z trzciny o trójkątnym przekroju. Glina nie była jedynym materiałem do utrwalania myśli. Do nich należał również metal, np. srebro, po którym pisano rylcem (qantuppi). Tabliczki gliniane miały kształt prostokątny o różnych rozmiarach i po zapisaniu wypalano je. Tekst podstawowy wyciskano większym pismem, przypisy – małym. Jeżeli cały tekst nie mieścił się na jednej tabliczce oznaczano kolejność następnych poprzez powtarzanie ostatniego wiersza (tzw. kustosz) oraz numerowanie tabliczek w obrębie jednostki piśmienniczej. Pierwsze słowa wiersza (dziś tzw. incipit) były tytułem. Poprawność tekstu pisarz gwarantował własnym podpisem oraz notą o dokonaniu rewizji. Można stwierdzić, że pierwsza korekta tekstu miała miejsce właśnie w Mezopotamii kilka tysięcy lat temu. Na końcu podawano sumę wierszy, z których co dziesiąty był oznaczony. Zmniejszało to prawdopodobieństwo pomyłki podczas przepisywania. Egzemplarze cenniejsze kopiowano wielokrotnie, aby zachować je dla pokoleń.

O zaginionych cywilizacjach świata antycznego dowiadujemy się dzięki wykopaliskom. Wiek XIX to okres odkryć oraz intensywnych prac archeologicznych. W 1845 roku została odkryta Niniwa  –  dawna stolica państwa asyryjskiego. Kilka lat później natrafiono tam na bibliotekę króla Assurbanipala zawierającą tysiące „glinianych ksiąg”. 

Assurbanipal (w tradycji greckiej Sardanapal) był ostatnim wybitnym królem Asyrii w latach 669–631 p.n.e., który założył ogromną bibliotekę w Niniwie, gromadząc w niej całą ówczesną wiedzę zawartą na około 30 tysiącach glinianych tabliczkach. Oprócz tego poznano katalog zbiorów, który sporządzili bibliotekarze królewscy. Króla Assurbanipala można nazwać bibliofilem, a bibliotekę, którą założył, aby samemu w niej czytać – kluczem do kultury asyro-babilońskiej. Większą część księgozbioru stanowiły dzieła o nauce zaklęć, wróżb i obrzędów, dzieł medycznych oraz dzieł z dziedziny filozofii, astronomii, matematyki i filologii. Znalazły się i listy królów, notatki polityczne i historyczne, literatura poetycka, a wśród nich cegiełki, na których spisane było największe dzieło starożytnego Międzyrzecza, pierwszy epos w historii ludzkości, o Gilgameszu. Epos ten zawiera między innymi opis potopu.

Dorobek duchowy Sumerów wywarł niezwykle trwały wpływ na kulturę Międzyrzecza. Literatura przetrwała ich upadek i stała się wzorcem na kilka tysiącleci. Sumerowie ulegali kolejnym inwazjom i z czasem wyginęli, ale ich język długo jeszcze był w użyciu, przede wszystkim jako język kultu religijnego. Kult tradycji piśmienniczej istniał nie tylko za czasów Assurbanipala. Dowodem są odnalezione w XIX wieku kolejne biblioteki: przy świątyni w Sippar oraz w Nippur przy świątyni boga Baala. W Nippur odzyskano ok. 23 000 tabliczek i była to jedynie część całego zbioru. Możemy sobie tylko wyobrazić, jak olbrzymia była ta ówczesna książnica. Już w pierwszym okresie rozwoju książki, kiedy nie posiadała jeszcze ona cech publikacji w dzisiejszym tego słowa znaczeniu, powstawały pierwsze księgozbiory.