Przybory egipskiego... skryby

Przybory do pisania

W starożytnym Egipcie podstawowymi przyborami do pisania była trzcina, paletka pisarska i zwój papirusowy. Trzcina miała od 16 do 23 cm długości i od 1,5 do 2,5 mm grubości. 

Przybory skryby: paletka, trzciny w
pojemniku i woreczek na atrament

Koniec trzciny przycinano, potem rozgniatano lub rozgryzano w ustach w ten sposób, żeby włókna utworzyły rodzaj pędzelka. Z upływem czasu przybory pisarskie przechodziły powolną ewolucję. Zmienił się sposób przygotowania trzcin do pisania, bo trzcinę temperowano. Skryba trzymał trzcinę w miejscu około 6 cm od jej końca po to, żeby nie zamazać pisma powstającego od prawej strony ku lewej. Charakterystycznym przyborem pisarskim egipskiego skryby jest tzw. paletka pisarska. Początkowo używano małych, prostokątnych paletek z dwiema miseczkami na atrament, który w postaci bryłek suchej substancji przechowywano w woreczku. Egipski skryba miał przy sobie również niewielkie naczynie z wodą, żeby rozrobić atrament w miseczkach. Do rozdrabniania atramentu używano muszli. 

Pisarz używał dwóch trzcinek, które wkładał za ucho, a zapasowe przechowywano w futerale w kształcie rurki. Staroegipski skryba używał dwóch rodzajów atramentu: czarnego i czerwonego. Przed przystąpieniem do pisania strącał on z trzciny na ziemię pierwsze krople atramentu na cześć Imhotepa, uznawanego, obok Thotha, za patrona pisarzy. 

Posążek pisarza z jego patronem,
bogiem Thothem, w postaci pawiana

W  starożytnym Egipcie nie było kałamarza, więc atrament na pióro nabierano z zagłębienia w paletce. W miarę pisania znaki szybko stawały się coraz bledsze, gdyż z jednego nabrania atramentu starczało na zapisanie 5 lub 6 znaków. Pisanie więc okazywało się wielką sztuką, a tak częste nabieranie atramentu na trzcinę czyniło pisanie uciążliwym. Z końcem V dynastii zaczęto używać innej paletki – wydłużonej, prostokątnej deski drewnianej, o grubości 1,5 cm i o długości od 20 do 43 cm oraz szerokości od 5 do 8 cm. W jej górnej części zamiast miseczek były umieszczone w zagłębieniach dwie bryłki atramentu – czerwonego i czarnego, w dolnej zaś – schowek na trzciny. Paletka często była opatrzona długim wisiorem, przymocowanym do jej górnego końca, który prawdopodobnie służył za gumkę. W razie pomyłki przy pisaniu taki wisior moczono i zmywano atrament z błędnym wpisem. Tego typu paletki noszono przeważnie w ręku lub pod pachą. W starożytnym Egipcie przybory do pisania wytwarzano również z kamienia lub kości słoniowej, choć zdarzały się też paletki z drewna złoconego.

Papirus jako materiał piśmienny

Umowa dzierżawna, okres ptolemejski

W Egipcie pisano przede wszystkim na papirusie, który wytwarzano z trzciny. Łodyga tej rośliny zawiera włóknisty rdzeń, który jest pełen bardzo lepkiego soku. Rdzeń ten krajano na wąskie pasma, układano je równolegle obok siebie, a następnie poprzecznie układano na nie drugą warstwę. Obie warstwy, podlane wodą, stłaczano pod prasą, a rolę kleju spełniał sok z rośliny zmieszany z wodą. W ten sposób otrzymywano gotową kartę, która  nie była jeszcze gotowa do użytku. Karty miały jeszcze zbyt twarde włókna, które należało zmiękczyć i dlatego dodatkowo rozbijano je młotkiem. Na jednej stronie karty włókna papirusu biegły pionowo, na drugiej poziomo. Ta właśnie strona, dodatkowo wygładzona muszlą, służyła do pisania, chociaż w wielu przypadkach zużyte już papirusy wykorzystywano ponownie i również pisano na odwrocie.

Karty zlepiano klejem w jeden długi zwój i w takiej formie go sprzedawano. Ze zwoju nabywca papirusu odcinał sobie kartę takiej wielkości, jaka mu była potrzebna.

Gliniana skorupka. czyli ostrakon


Papirus nie był jedynym materiałem piśmiennym, jakim posługiwano się w starożytnym Egipcie. Pisano również na specjalnie preparowanych skórach, lecz najczęściej używanym i najtańszym materiałem piśmiennym były gliniane skorupki, tzw. ostraka (z gr. ostrakon - skorupka, l. mn. – ostraka). Na skorupkach pisano bardzo chętnie, gdyż porowata glina łatwo przyjmowała atrament, a dodatkowym atutem było to, że ten materiał piśmienniczy nic nie kosztował, bo gliniane garnki często się tłukły. Ostraków używano do wszelkiego rodzaju pokwitowań, robiono notatki, pisano listy, prowadzono rachunki czy ćwiczenia szkolne.